- Կարդա տեքստը։
- Բառարանի օգնությամբ բացատրիր անկապտելի, քերթող (քերթողահայր) բառերի բացատրությունները։
Ակապտելի – չխլվող, անկողոպտելի
Քերթող – քերականագետ, քերական
- Տեքստում գտիր հայ գրողների անունները, նշիր՝ որ ստեղծագործությունների մասին է խոսվում։ Համացանցից գտիր՝ ուրիշ ինչ հետաքրքիր ստեղծագործություն ունեն նրանք։
Տեքստում խոսվում է Ղազարոս Աղայանի իր «Երկու քույր» վեպի մասին: Ղազարոս Աղայանը բոլորիս հայտնի գրող է և ունի այլ հայտնի ստեղծագործություններ՝ «Վաճառականի խիղճը», «Հազարան բլբուլ» և այլն:
- Տեքստից գտիր 5 հնչյունափոխված բառ, գրավոր բացատրիր՝ ինչ հնչյունափոխություն է տեղի ունեցել։
Առաջնորդվել – արմատը առաջինն է, ի-ն հնչյունափոխվել է ը-ի
Մտայնություն – արմատը միտն է, ի-ն հնչյունափոխվել է ը-ի
Հնադարյան – արմատը հինն է, ի-ն հնչյունափոխվել է ը-ի
Բռնել – արմատը բուռն է, ու-ն հնչյունափոխվել է ը-ի
Շրջան – արմատը շուրջն է, ու-ն հնչյունափոխվել է ը-ի
- Տեքստում գտիր «գրավել» բառի հոմանիշները։
Գրավել – նվաճել, տիրել, հափշտակել, ունենալ
- Տեքստից առանձնացրու դիմավոր բայերը, որոշիր դրանց դեմքը, թիվը, եղանակը, ժամանակը, ժամանակային ձևը (եթե ունի)։
Արտահայտում է-անկատար ներկա, սահմանական, 3-րդ դեմք, եզակի, պարզ
Բնակվում են-անկատար ներկա, սահմանական, 3-րդ դեմք, հոգնակի, կրավորական
Բռնում են-անկատար ներկա, սահմանական, 3-րդ դեմք, հոգնակի, պարզ
Գալիս է-անկատար ներկա, սահմանական, 3-րդ դեմք, եզակի, պարզ
Սահմանում է-անկատար ներկա, սահմանական, 3-րդ դեմք, եզակի, պարզ
Գալիս էր-անկատար անցյալ, սահմանական, 3-րդ դեմք, եզակի, պարզ
Բռնում էին-անկատար անցյալ, սահմանական, 3-րդ դեմք, հոգնակի, պարզ
Գրավում էին-անկատար անցյալ, սահմանական, 3-րդ դեմք, հոգնակի, պարզ
Նվաճում էին-անկատար անցյալ, սահմանական, 3-րդ դեմք, հոգնակի, պարզ
Չէին ասում-անկատար անցյալ, սահմանական, 3-րդ դեմք, հոգնակի, պարզ
Կտրում է-անկատար ներկա, սահմանական, 3-րդ դեմք, եզակի, պարզ
Հասցրել է-վաղակատար ներկա, 3-րդ դեմք, եզակի, պատճառական
Արտահայտվում են-անկատար ներկա, 3-րդ դեմք, հոգնակի, կրավորական
- Գրավոր դիտարկիր այս հոդվածը այսօրվա պատերազմական իրավիճակի տեսանկյունից։
մի անգամ Մարտին Լյութեր Քինգը ասել է Մեր կյանքը սկսում է ավարտվել այն օրը, երբ սկսում ենք լռել այն ամենի մասին,
ինչը կարևոր է:այս խոսքերից հերևություն որ պետք է խոսել ու պայքարել այն ամենի համար ինչը մերն է անտարբերություննը
ու անզգայությունը ամենա սխալ բաննէ որ կարող ենք անել։
Ինչ որ բռնեցի կամ զավթեցի՝ իմն է
(Պետրոս Բեդիրյան. «Բառերի խորհրդավոր աշխարհից»)
Այժմ՝ ժողովուրդների ու մարդկանց ներկա գիտակցության պայմաններում, աշխարհիս երեսին շատ մարդիկ ու պետություններ չէ, որ կարող են այս կարգախոսով առաջնորդվել ու հաջողության հասնելու հույս ունենալ։ Բայց….
Ղազարոս Աղայանն իր «Երկու քույր» վեպի «Միջանկյալ պատմության» մեջ, ի միջի այլոց, այսպիսի միտք է արտահայտում. «Գյուղացիք որտեղ որ բնակվում են, ինչքան տեղ որ բռնում են, ասում են՝ էս տեղերը մերն է։ Այստեղից առաջ է գալիս սեփականության մասին ջոկ գաղափար, որ նման չէ այն սեփականությանը, որ տիրող օրենքն է սահմանում»։
Այս մտայնությունը, որն ինչ-որ տեղ նաև բարոյականություն էր, գալիս էր դեռևս նախնադարից. նախապատմական վայրենիների տոհմերի կամ ցեղերի ըմբռնմամբ ինչ որ իրենք բռնում էին կամ գրավում, նվաճում՝ իրենցն էր, իրենց անկապտելի սեփականությունը, որ կարող էր միայն ու միայն ուժով էլ օտարվել, այսինքն՝ դառնալ նոր գրավողինը։ Իզուր հո չէի՞ն ասում հնում. «Սահմանք քաջաց զէնն իւրեանց, որքան հատանէ՝ այնքան ունի» («Քաջերի սահմանը նրանց զենքն է. որքան կտրում է, այնքան էլ ունի»)։ Ի դեպ, հնադարյան սույն ասույթն իր «Հայոց պատմության» միջոցով մեզ է հասցրել քերթողահայր Մովսես Խորենացին։
Բերված այս նախապատմությունը պերճախոս կերպով արձանագրված կա նաև բառերի մեջ, ուր «բռնելու» և «ունենալու» գաղափարներն արտահայտվում են միևնույն արմատների օգնությամբ։
Սկսենք հայերենից։
Հին հայերենի բնիկ ունիմ բայը, որի անցյալ կատարյալը կլինի կալայ, նշանակում էր թե՛ «բռնել», թե՛ «ունենալ»։ Համեմատեք ձեզ ծանոթ «Վահագնի ծնունդից» այս տողերը՝ «Երկն ի ծովուն ունէր եւ զկարմրիկն եղեգնիկ («Երկունքը ծովում բռնել էր և կարմրիկ եղեգնիկին»)- «Նա հուր հեր ունէր» («Նա հուր մազեր ուներ»)։ Այս բային են հանգում նաև ունեցվածք, կալված(ք) բառերը, որոնք փաստորեն, ստուգաբանորեն նշանակում են «բռնված կամ գրավված բան՝ առարկա»։
Ինչպես ասացի, այսպես էր ոչ միայն հայոց ու հայերենի, այլև ուրիշ ժողովուրդների ու լեզուների մեջ։ Հին հույներն ասում էին (կատ)է՛խո և հասկանում էին «հափշտակել. գրավել, տիրել», նաև «ունենալ», (կատ)օ՛խիմուս՝ «ունեցվածքը՝ կալվածը՝ սեփականությունը հանդիսացող», նոր հույները՝ կատոքի՛ «ունեցվածք. կալված»։
Ռուսերեն (о)владеть և владение, անգլերեն (to) possess (փըզզես) և possission (փըզզեշըն), ֆրանսերեն posseder (պոսեդե ) և possession(s) (պոսեսիոն), առաջինները բայեր, երկրորդները՝ դրանցից առաջացած գոյականներ,- իմաստային չնչին նրբերանգով արտահայտում են «հափշտակել, գրավել, տիրել» և «ունեցվածք, կալված» նշանակությունները։ Անգլերեն (to) take possission of something (թեյք փըզզեշըն ըվ սամթհինգ) դարձվածքը նշանակում է «հափշտակել մի բան, տիրել մի բանի» և «մի բան ձեռք բերել, մի բանի սեփականատերը դառնալ» Անգլերեն possess և ֆրանսերեն posseder իրենց ձևով ու իմաստներով վերջին հաշվով հանգում են լատիներեն possideo (պոսսիդե՛ո) բային, որը, սակայն, բառացի նշանակում էր «ուժեղ նստել». potis (պո՛տիս) «ուժեղ» + sedeo (սեդե՛ո) «նստել»։
Ի՞նչ է դուրս գալիս։
Պարզվում է, որ եթե որոշ ժողովուրդների (ինչպես հայերիս) նախնադարյան մտայնությամբ ինչ որ բռնում էին կամ գրավում , ա՛յն էր իրենցը, ապա ուրիշների համար ուր որ ամուր նստում էին, դա էր նրանցը։ Ի միջի այլոց նույն այս «տրամաբանությամբ» են կազմվել նաև գերմաներենի besitzen (բեզիթցըն) բայն ու Besitzung (բեզիթցունգ), Besitztum (բեզիթցթում) գոյականները։ Առաջինը նշանակում է «գրավել, տիրել», նաև «ունենալ», մյուսները՝«ունեցվածք. կալված»։ Խնդիրը հստակ կդառնա, եթե նկատի առնենք, որ սրանց հիմքում կա sitzen (զիթցըն) բայը՝ «նստել»։
Այսպես ուրեմն. «Ի՛նչ որ բռնեցի կամ գրավեցի ու հափշտակեցի, կամ ո՛ւր որ ուժեղ նստեցի՝ իմն է»,- բառերի միջոցով ևս ազդարարում էր մարդը սրանից հազարավոր տարներ առաջ (ու դրանից հետո դեռ երկար դարեր)։
Սակայն այն, ինչ մարդկության վայրենության շրջանում միանգամայն բնական ու բարոյական էր դիտվում, մեր օրերում բարոյականության տեսանկետից դիտվում է, պետք է որ դիտվի… վայրենություն։
🧷🥀Ինեսսա Մկրտչյան🥀🧷 